Yurdumuz çeşitli iklim tiplerinin 7 ayrı bölgeye dağıldığı bir iklim mozayiğidir. Akdeniz iklimi, subropikal iklim, Karadeniz (doğu-batı), karasal, dağ, deniz, humit, arit, step, alpin… Bu sebepten yurdumuzun bir tarafinda bahlar yaşanırken, diğer bir yöresinde kış bütün şiddetiyle sürüyor olabilmektedir. Bir köşesinde yılın 11 ayı yağmur yağarken bir başka yöresinde kuraklık sıkıntısı çekilmektedir. Bir bakıma zenginlik sayılacak bu durum vejetasyonla ilgili konularda kesin sözler söylemeğe veya rakamlar vermeye insanı tereddüte düşürüp isini zorlaştırmaktadır.
Bahçelerde bakımla ilgili bir takvim verirken de bu zorluklar karşımıza çıkmaktadır. Çare olarak, yurdumuzun ortalamasını teşkil eden Marmara iklim koşulları dikkate alınacak ve örneğin istanbul’un yurdumuzu temsil ettiği kabul edilecektir. Buna göre yurdun diğer yörelerinde, coğrafi konumuna göre gerekli düzeltmeleri, adaptasyonları yapmakta sayın okurlarımıza kalacaktır.
Bahçelerin bakımı hemen hemen, yılın çok şiddetli geçen kış günleri dışında, her gün devam eder. Yılın her mevsiminde, her ayında yapılacak ve birbirlerini tamamlar nitelikte sınırsız bakım işleri vardır. Bunları sırasıyla ve özetle görelim.
İLKBAHAR DÖNEMİ
Bahçe islerinin en yoğun periyodu ilk bahardır. Havalar ısınmağa başlamış, yağmurlar bereket yağdırmakta, toprak tavına (işlenmeye uygun hale gelme, yumuşama) gelmiş, bitkilerde vejetasyon başlamış ve hızla devam etmekte; ağaçlara, otlara, çalılara su yürümüş, doğa kış uykusundan uyanmıştır… ilkbaharın başı fidan dikim zamanı, budama zamanıdır.
MART
* Fazla nemini kaybetmeğe başlayan toprağın tavlanması ile belleme, sürme ve çapa işleri yapılır.
* Yıllık gübrelemenin ilk yarısı Nisan sonuna kadar yapılmış olmalıdır.
* Gübrelemede organik gübrelerle beraber ve her metrekareye 30 gr. hesabıyla yapay, kompoze gübrelerin toprağa karıştırılıp çapalanması ve hemen de sulanması gerekir.
* Mart ortalarına kadar her türlü fidan dikimi yapılır. Havaların uygun olması halinde bu ay sonuna kadar sürdürülebilir.
* Yazın çiçek açan süs bitkileri ile kışın yapraklarını döken ağacların budanmasına başlanır.
* Çalı formundakiler 25-30cm. den kesilirken, yaşlı diğer dallar da diplerinden kesilir. Bu arada kışın dondan zarar gören kısımlarda kesilip atılmalıdır.
* Budama keskin “Budama Makası” veya gene keskin bir bıçakla yapılmalıdır. Kesim noktası daldaki bir altta bulunan gözün (tomurcuğun) arka yönüne doğru eğimli olacak şekilde seçilmelidir.
* Mart’ta daha çok kalem aşısı ve çelikle üretim yapılır.
* Çimlerde tırmıkla temizlik yapılır, yabancı otlar ayıklanır.
* Çim alanlarında, kışın donma ve çözülme sonucu, kumlu ve organik maddelerce zengin hafif topraklarda oluşan kabarmalar hafif bir silindir (loğ) ya da tokmaklarla giderilmelidir.
* Ağır topraklarda sıkışma sebebiyle toprağın kapilarite, hava alma gibi işlevlerini kolaylaştırmak amacı ile çatal bel ile veya demir çubuklarla toprakta delikler açılarak toprak rahatlatılır.
* Bu arada yeniden tesis edilecek olan çim alanlarının toprağı hazırlanır.
NİSAN
* Gübrelemeye devam edilir.
* Martta bitirilmeyen fidan dikimi, hava koşullan uygunsa devam edilir.
* Tüplü fidanlar yılın diğer aylarında olduğu gibi Nisanda da rahatlıkla dikilebilir,
* Herdem yeşil ağaçlar, budanır. (Çamlar, porsuklar, serviler, mazılar gibi).
* Çit oluştan bitkilerin dal ve yapraklan makaslanarak, ya da budama suretiyle form edilir
* Yağış miktarı istenilen düzeyde olmaz ise bahçelerin sulanmasına başlanır.
* Büyük ağaçların yer değiştirmesi yapılır (Büyük ağaçların yer değiştirmesi bir uzmanlık alanıdır. Herkes bunu yapamaz. Aynca 6-7 m. yükseklikteki ağaçların yer değiştirmesi de özel araçlarla ve basan ile yapılmakta olduğundan, böyle durumlarda bu işi yapan özel firmalardan yardım istenmelidir.)
* Yeni çim alanlarının hazırlıktan yapılır. Mevsim başında ekilmiş olan çimler, boyu 10 cm. kadar olduktan sonra, ilk defa kesilmeli ve kesim ya da daha doğrusu biçim işinin mutlaka iyi bilenmiş bir tırpanla yapılmasının zorunlu olduğu unutulmamalıdır Daha sonraki kesimler, özel biçme makineleri ile yapılır. Ama ilk kesim mutlaka tırpanla olmalı ve derince kesilmelidir.
* Toprak nemi kontrol edilmeli, üstten itibaren 2-3 cm. derinliğe ya da nemliliğini kaybetmişse sulama yapılmalıdır Sulamada, suyun en az 10 cm. derinliğe kadar toprağa işlediği görülünceye kadar sulamaya devam edilir.
* Çimler için özel olarak hazırlanmış kompoze gübreler (hazır, müstehzar) toprağa verilir.
* Yabancı otlar ayıklanır, bozulan çimler onarılır.
MAYIS
* Çapa ile toprak işlenmesine devam edilir. Fidan dipleri kabartılır, özellikle kıllı topraklarda kaymaklaşan toprağın bu oluşumu çapa ile kırılarak, toprak suyunu bir lamba fitili gibi emerek havaya uçmasını kolay
laştıran kapiler (kılcal) borular yok edilir ve bu suretle toprağın su kaybı önlenmiş olur. Köylünün “iki çapa bir su” deyiminin altındaki gerçek işte budur. Çapa yaparak su vermiş gibi oluruz.
* Herdem yeşil ağaç ve ağaççıkların gübrelemeleri yapılır. Her metrekareye 30-40 gr. isabet edecek kadar ve daha ziyade fosfor ağırlıklı kompoze veya fosforlu yapay gübre katkılı organik gübre şerbeti verilip hemen de sulama yapılır.
* Manolya, leylak, kartopu (viburnum), berberisi, Japon ayvası (Cidonia japonica), süs elması, süs kirazı gibi çiçek tomurcukları bir önce yıl oluşup, baharda çiçek açan bitkiler, ciçeklenmenin hemen bitiminde budanır. Budama zayıf sürgünleri kısaltmak, yaşlı dallan dipten kesmek ve sık dallan seyreltmek şeklinde yapılır.
* Sulama artık ciddi bir şekilde ele alınır. Çim alanlarında yer alan ağaç ve ağaççıkların çimlere verilenden daha fazla suya ihtiyaçları bulunduğu dikkate alınarak, bu materyale, çimlere verilenden başka ekstra su verilmesi gerektiği hatırlanmalıdır.
* Mayıs ayında bitkilere zarar veren böcekler, mantarlar, dana burnu,
köstebek gibi bitki zararlılarına karsı önlem alınır. Bunların her birinin mücadelesi sistem, şekil ve kutlanılacakların ilaçlan yönünden çok değişik olduğundan böyle durumlarda, en yakın Zirai Mücadele Kuruluşundan yardım isteğinde bulunulmalıdır.
* Çim tohumu ekilmeğe devam edilir.
* Çim alanlarını oluşturan topraklar ağır karakterli ise burada kumlama yapılır. (Elenmiş dere kumu toprağın yüzeyine 1-1,5 cm. kalınlıkta serilip tırmıkla karıştırılıp yedirilir) Ağır toprakların kumlama işlemi sonbaharda tekrarlanabilir.
* Çim alanlarının sulaması, biçmesi, yabancı otların ayıklanması ve gübreleme işlemine devam edilmelidir.
* Çim alanlarının yıllık azot gereksiniminin yansı Mayıs ayında karşılanır. Her metreküpe 30-40 gr. amonyum sülfat içeren gübreler yeterlidir.
YAZ DÖNEMİ
HAZİRAN
* Toprakların çapalanmasına devam edilir.
* Yazlık çiçek fidanlarının ve tüplü fidanların dikimi yapılır. Tüplü, kaplı fidan da olsa, dikimini takiben mutlaka sulanması gerektiğini (Can suyu) unutmamalıdır.
* Yazın yapraklannı döken bitkilerin budamaları devam eder.
* Sulamalara çok dikkat etmek gerekir, zira artık toprak suya fazla gereksinim duymağa başlamıştır. Sulama akşam saatlerinde yapılmalı, hava koşulları ve bitkilerin su istekleri doğrultusunda yeterince sulamaya özen gösterilmelidir.
* Göz aşısı yapılabilir.
* Çim alanların sulanması önem kazanır. Sabah ve akşam saatlerinde, güneşin etkisi azaldığı vakitlerde gerekirse günde iki defa sulanabilir.
* Çim biçme daha sık yapılır. Bu arada biçme artıklarının bir kısmının çimler arasında bırakılmasının, toprak nemini koruması bakımından yararlı olduğu gözönüne alınmalıdır.
* İlk yarısı Mayıs ayında verilen azotlu gübrenin diğer yarısı Haziranda veya yaz dönemi boyunca ister bir kerede ister azar azar, verilir.
TEMMUZ
* Kaymaklaşan toprak tabakası, çapalanarak kırılır.
* Yabancı otların temizliğine devam edilir.
* Yaz boyu çiçek açan ağaç, ağaççık ve çalıların ve yazlık çiçeklerin (özellikle güllerin) gübre takviyesi yapılır. (Organik gübreler, gübre şerbeti, ya da her metrekareye 30-40 gr. yapay kompoze gübre). Çiçeklenmenin sonunda gübrelemeye de son verilir.
* Tüplü, kaplı fidanlarla Sonbaharda çiçek açan mevsimlik ve çok yıllık çiçeklerin dikimleri yapılır.
* Güllerde, aşılı ağaç, ağaççık ve süs çalılarında piçler (kök ve kök boğazından çıkan bitkinin aşılı olmayan anacına ait sürgünler) kesilir.
* Sulamaya Hazirandaki gibi muntazam devam edilir.
AĞUSTOS
* Gerektiğinde çapa yapılır.
* Gübreleme yapılmaz. Bu ayda yapılacak gübreleme fayda yerine zarar verir.
* ilkbaharda çiçek açan çok yıllık çiçeklerin dikimi yapılır.
* İlk budaması Nisan da yapılan herdem yeşil ağaç, ağaççık ve çalıların ikinci budaması Ağustosun ikinci yarısında yapılır.
* Herdem yeşil çitlerin budaması bu bitkilerin her taraftan ışık almaşım kolaylaştıracak şekilde, yakandan aşağıya genişleyerek yapılır.
* Sulama önemini bu ayda da sürdürmektedir. Diğer yaz ayları gibi dikkatle sulamaya devam edilir.
* Ağustos sonu ile Eylül sonuna kadar durgun göz aşısının en uygun mevsimidir.
* Çimlenecek alanların topraklarının hazırlanması işlerine devam edilir.
SONBAHAR DÖNEMİ
Sonbahar bahçe işlerinin yoğunluk kazandığı en önemli ve faal mevsimidir.
EYLÜL
* Sonbahar yağmurları İle birlikte toprak tavını almağa başlamıştır. Bu durumda toprağın mutlaka işlenmesi lazımdır.
* Sonbaharda, (hatta ilkbaharda) dikilecek fidanların yerleri hazırlanır, çukurları açılır.
* Ot mücadelesine devam edilir, kaymaklanma olursa toprağın hemen çapalanmasına dikkat edilir.
* Fakir toprakların iyileştirilmesi İşlemleri devam eder ve bu toprarların üzerine yukarıda anlatıldığı üzere, organik gübre serpilip çapalanarak toprağa yedirilir.
* Tüplü ve kaplı fidanlar dikilebilir. Sonbahar dikimlerini uygun hava koşullan meydana geldiğinde hemen yapmanın, fidanların köklerinin çalıştırma olanağı bulabilmesi açısından, çok yararlıdır.
* Kışlık çiçek fideleri ve ilkbaharda çiçek açan soğanlı bitkiler dikilebilir.
* Büyük ağaçların yer değiştirmesi yapılabilir.
* Ağustos’ta yetiştirilemeyen budama işlemlerine Eylül ortalarına kadar devam edilir.
* Yağmur ve yağışlar yeterli değilse sulamaya devam edilir.
* Dökülmeye başlayan yapraklar temizlenir.
* Yeni çim alanı yapımına devam edilir. Bunun için en uygun zamandır. Çimler sulanır. Çimlerin ilk biçimi yapılacaksa, bunun iyi bilenmiş bir tırpanla yapılması zorunluğunu bir kere daha hatırlayalım.
EKİM
* Kirizme, belleme, çapa, fidan çukuru açılması gibi toprak işleme faaliyetleri için en uygun ay ekim ayıdır.
* Toprak işlerken organik gübre verilmelidir. Kaplı-tüplü her türlü fidan dikilebilir.
* Yağışlar yeterli değilse sulamaya devam edilir. Zira, bitkilerin toprakta yeterli kadar neme kavuşmadan kışa girmeleri sakıncalıdır.
* Çim alanlarında sulama, sıkıştırma ve biçme işlemleri devam eder. Hazırlanan yeni alanlara çim tohumu ekilir.
KASIM
* Hava koşullarının elverdiği oranda toprağın işlenmesine devam edilir.
* Kök diplerinin torf, yaprak çürüntüsü, kompost ve organik gübrelerle örtülmesi, o ağacın kış koşullarına hazırlanması yönünden iyi olur.
* Toprak işlenirken gübre verilir.
* Kasım ayı klasik olarak tam bir fidan dikme mevsimidir. Tüplü, topraklı, topraksız her türlü fidan (tabii, taksonun özellikleri dikkate alınarak topraklı veya topraksız, veya tüplü olabileceğini hatırlayalım.) dikimine başlanır ve bu işleme don’lu günlere kadar devam edilir.
* Budama için de en ideal aydır. Budanan dal ve sürgünlerin uçları kışın donarsa, bu ölü uçlar ilkbaharda yeniden kesilir.
* Yağışların yetersiz olması durumunda sulamaya devam edilir. Özellikle yeni dikilen fidanlara mutlaka su vermek gerektiği hiç unutulmamalıdır.
* Kış koşullarına karşı duyarlı olan bitkilerin dipleri kabartılmalı ve
mümkünse uygun bir malzeme ile sarılmalıdır.
* ilkbaharda çimlenecek alanların kirizmesi ve drenajı yapılır.
KIŞ DÖNEMİ
Kış aylan bitkilerde (istisnalar dışında) genelde vejetasyonun durduğu ölü bir mevsim, bir bakıma latant dönemidir. Bahçe ile ilgili işlem ve eylemler de buna göre ya tamamen durur veya iyice yavaşlar.
ARALIK
* Havalar uygun ise her türlü toprak işlemeleri yapılabilir
* ibreli ağaç ve ağaççıklara, derin budanmış bitkilere toprak işlemesi sırasında organik gübre verilmesi iyi olur.
* Don yoksa her türlü fidan dikilir.
* Hatta donlu havalarda büyük ve ibreli ağaçların nakli ve yer değiştirmesi emniyetle yapılır.
* Budamalara devam edilir.
* Kışı sert gecen yörelerimizde bitkilerin kök bogazındaki topraklar kabartılmalıdır. Bu sırada kabartılan toprağa, torf, yaprak çürüntüsü, kaba organik gübre gibi koruyucu malzeme karıştırılarak toprak nemini donlardan korumuş oluruz:
* Gene fazlı karlı günlerde özellikle ibreli ağaçların dallarına zarar verecek kar tabakası temizlenmelidir.
* Çim alanlarında kış gübrelemesi yapılır. Bunun için 100 metrekare alana 2-2,5 metreküp hesabıyla çok iyi yanmış ve elenmiş organik gübre kullanılmalıdır. Kumlama yapılmamışsa, gübreye elenmiş dere kumu karıştırmayı unutmamalıyız. Gübre ve dere kumu tırmıkla karıştırılarak toprağa yedirilir.
* Kış gübrelemesi Ocak ve Şubat ayına kadar yapılabilir.
OCAK
* Uygun hava koşullarında gerekirse toprak işlenebilir. Her toprak işlemesinde toprağa organik gübre verilmesi gerektiğini bir kere daha vurgulayalım.
* Her türlü fidan rahatlıkla ve korkusuzca dikilir. Büyük ağaçların, yukarıda belirtildiği gibi yer değiştirmeleri yapılır.
ŞUBAT
* Toprak işleme için oldukça uygun bir aydır.
* Fidan çukurları açılır, belleme yapılır ve tabii gübre verilmesi ihmal edilmez.
* Donsuz gübrelerde dikime devam edilir.
* Keza büyük ağaçların nakline devam edilir.
* Kışın yapraklarını döken ağaçların yaşlı ve belli istikamete büyümesini islemediğimiz dalları dipten kesilir.
* Genç dal ve sürgünlerin kısaltılması, seyreltilmesi, ferahlandırılması yapılır.
* Aşılı fidanların diplerinden çıkan “PİÇ” ler dipten kesilerek ağacın aşısız hali olan aslına dönmesine engel olunur.
* Kökleri gevşeyen ya da yeni dikilmiş olan fidanların kökleri sıkıştırılır.
* Çim alanlarında kış gübrelenmesine devam edilir.