Domates güvesi – Tuta absoluta Nedir?
Karantina Zararlısı Domates güvesi – (Lepidoptera – Gelechiidae)
Tuta absoluta Güney Amerika kökenli en önemli domates zararlısıdır. İlk olarak Arjantin’de 1964 yılında görülmüştür.
Zararlı Bolivya, Brezilya, Şili, Kolombiya, Ekvator, Paraguay, Peru, Uruguay, Venezuela’da bulunmaktadır.
Zararlı EPPO’nun A1 karantina listesinde yer almaktadır.
İspanya’da 2006, İtalya’da 2008, Cezayir’de 2008, Fas’ta 2008, Tunus’ta 2008, Fransa’da 2009, İngiltere’de 2009, Hollanda’da 2009, Yunanistan’da 2009 yılında saptanmıştır.
Ülkemizde
İzmir -Urla (Yağcılar Köyü)
İzmir –Çeşme (Ovacık Köyü)
Çanakkale (Merkez-Batakova)
Muğla-Bodrum (Mumcular Beldesi)’nde yapılan gözlemlerde Feromon tuzakta bulunan erginler ile yaprak ve meyvelerde bulunan larvalar kültüre alınmış, ergin elde edilmiş teşhis için Ankara ZMMAE ve Hollanda’ya Bitki Koruma Enstitüsüne gönderilmiştir.
Her iki birim tarafından sözkonusu zararlının Tuta absoluta olduğu bildirilmiştir.
Erginlerin boyu yaklaşık 6 mm, kanat açıklığı 10 mm’dir. İplik şeklinde antene sahiptir. Erginin ön kanatları gümüşimsi gri kahverengi renkte pullu olup kanatlar üzerinde karakteristik siyah noktalar bulunur.
Yumurta, oval-silindirik krem sarı renkli, oldukça küçük olup 0.4 mm boyunda, 0.2 mm genişliğindedir. Yumurtalar, genellikle yaprak altına, tomurcuk ve olgunlaşmamış yeşil domates meyvelerinin taç yapraklarına bırakılır.
Yumurtalar 4-5 içinde açılır.
Larva: Yumurtadan çıkan larva beyaz ya da krem renklidir, başı siyahtır.
Dört larva dönemi geçirir. İlk dönem larva 0.9 mm uzunluğunda iken dördüncü dönemde 8 mm’ye ulaşır. Larva olgunlaştıkça vücut rengi yeşile döner. Son döneme ulaştığında rengi pembemsidir. Olgun larvanın başı kahverengi olur. Larvanın başının arkasında prothoraksta bulunan koyu renkli bant ayırtedici en önemli özelliğidir.
İlk dönemden sonra yeşil renge dönen zararlı son döneme doğru pembemsi renkte görünür. Larva süresi 13-15 gün sürer.
Phthorimaea operculella Zeller (Lep. – Gelechidae)
(Patates güvesi)
Patates güvesinin larvasının başında bulunan bant daha geniştir.
Pupa: Kahverenkli yaklaşık 6 mm boyundadır. Pupa dönemi 9-11 gün sürer. Çevre koşullarına bağlı olarak toprak ya da yaprakta açtıkları galerilerin içinde oluşturdukları beyaz bir kokon içinde pupa olur.
Tuta absoluta
Yüksek üreme potansiyeline sahiptir. Larva besin bulduğu sürece diyapoza girmez.
Avrupa’da koşullar uygun olduğu sürece yılda 10-12 döl vermektedir. Yaşam çemberini çevre koşullarına bağlı olarak 28-29 günde tamamlar. Kelebekler nocturnal olup geceleri aktiftirler ve gündüzleri yaprakların arasında saklanırlar.
Bir dişi yaşam süresi boyunca 250-260 adet yumurta bırakabilir. Kışı yumurta, pupa veya ergin olarak geçirir.
Düşük sıcaklık, zararlının yaşamını kısıtlayan bir faktör olduğu için 1000 metreyi aşan yüksekliklerde bulunmamaktadır. Ancak bir literatürde Peru’da 3000 metre yükseklikte bulunduğu kaydedilmiştir. Ilıman iklim zararlısı 9°C’nin altında gelişemez.
Zarar şekli ekonomik önemi:
Zarar potansiyeli çok yüksek olan etmen, tarla ve örtüaltı domates yetiştiriciliğinde ana zararlı konumundadır.
Yumurtadan çıkan larva yaprak, meyve ve sapa girerek beslenmeye başlar.
Yaprağın iki epidermisi arasında beslenerek yaprakta şeffaf galeriler oluşturur. Bu şeffaf boşluklar daha sonra nekrotikleşerek kahverengine dönüşerek kurur. Bitkinin yeşil aksamında açılan galeriler nedeniyle bitki tamamen kuruyabilir.
Yaprakta ve meyvede açılan galerilerde zararlının siyah renkli beslenme artıklarını görmek mümkündür. Özellikle yapraklardaki siyah artıklar dikkat çekicidir.
T. absoluta’nın yaprakta açtığı galeriler, Yaprak galerisineği galerileri ile karıştırılmamalıdır!!!.
Yaprak galerisineği (Liriomyza spp.) larvası
Tuta absoluta
Zararlı, genellikle taze sürgün uçlarını çiçek ve yeni meyveleri tercih ettiği için kolaylıkla tanınabilir. Domates meyvesinin her döneminde zarar yapabilir.
Zararlının meyvede açtığı galerilerin görüntüsü düzensiz olup meyvenin her tarafında görülebilir. Meyvede açtığı galerilere sekonder mikroorganizmalar yerleştiğinde çürümeler görülebilir.
Zararlı kurak koşullarda yoğun populasyonlarda, mücadele yapılmadığında domateste % 50-100ürün kayıplarına yol açabilmektedir.
Mücadele yapıldığında da %1-5 oranında ürün kayıpları görülebilmektedir.
Konukçuları:
Ana konukçusu domatestir.
Solanacea familyası bitkileri
Patates Solanum tuberosum)
Patlıcan (Solanum melongena),
Biber (Capsicum spp.),
Pepino ( Solanum muricatum)
Çiçekler (Petunya, Schizanthus)
Yabani Solanacae türlerinde (S. nigrum (Köpek üzümü), S. elaeagnifolium, Lycopersicon puberulum, L.hirsutum, Datura stramonium (Şeytan elması), D. ferox, Nicotiana glauca bulunduğu kayıtlıdır.
Solanum nigrum
(Köpek üzümü)
Datura stramonium (Şeytan elması)
Nicotiana glauca
Taşınma şekli:
Üretim materyali ile
Domates meyvesi ile
Taşıma ekipmanları (kasa, kutu vb) ve nakliye araçları ile taşınabilmektedir.
Tohumla taşınmaz.
Mücadele
Yumurtadan çıkan larva yaprak içine girip galeriler içinde beslendiği için mücadelesi oldukça zordur.
Kültürel önlemler
Zararlı ile bulaşık yaprak, meyve bitkilerin üretim alanından uzaklaştırılması
Üretim alanı ve çevresinde zararlıya konukçuluk edebilecek yabancıotlarla mücadele edilerek çıkışlarına izin verilmemesi
Hasat sonrası tarlada kalan zararlı ile bulaşık bitki artıklarının imhası
Ürün münavebesi (Solanaceae familyasına bağlı olmayan ürünlerin yetiştirilmesi)
Toprak sürümü
Yetiştirme tekniğine uygun gübreleme ve sulamanın yapılması
Seradaki giriş ve havalandırma açıklıklarının zararlının giremeyeceği incelikte tül ile kapatılması
Seralarda girişlerin çift kapılı olması
Biyolojik Mücadele
Parazitoit Trichogramma pretiosum ve predatör Podisus nigrispinus’un zararlı üzerinde etkili olduğu bildirilmiştir. Ayrıca Nesidiocorus tenuis ve Macrolophus caliginosus’un biyolojik mücadele etmeni olarak kullanılan predatörler arasında yer almaktadır. Bu predatörlerden Nesidiocorus tenuis veMacrolophus caliginosus’un ülkemiz faunasında bulunduğu ve özellikle örtüaltı sebze yetiştiriciliğinde entegre mücadele çalışmalarında yararlanılan doğal düşmanlar içinde yer aldığı kayıtlıdır.
Macrolophus caliginosus W.
(Heteroptera:Miridae)
Cyrtopeltis tenuis (Reuter)
(Heteroptera:Miridae)
Parazitoit
Trichogramma pretiosum
(Hymenoptera: Trichogrammatidae)
Podisus nigrispinus (Dallas)
(Heteroptera: Pentatomidae)
Biyoteknik yöntemler:
İzleme (monitor) amaçlı 2-4 feromon /ha kullanılır.
Kitlesesel tuzaklama:Feromon+ Su tuzakları
Monitor amaçlı Feromon tuzaklar
Feromon+ su tuzakları
İspanya’da yaygın olarak kullanılan mücadele entegre mücadele yöntemi aşağıdaki gibidir (www.hortiworld.nl):
Üretim alanına monitor amaçlı feromon tuzaklar asılır: 2-4 feromon /ha
Feromon tuzaklar haftada bir kontrol edilerek, tuzakta bulunan kelebekler sayılır.
Bulaşma risk yok: O birey/tuzak/hafta
Düşük populasyon : 1-3 ergin/ hafta/tuzak
Kitlesel tuzaklama ( 20 su tuzağı /ha)
Macrolophus caliginosus salımı
Bulaşık bitki kısımları ve bulaşık meyvelerin imhası
Seradaki giriş, havalandırma açıklıkları zararlının giremeyeceği incelikte tül ile kapatılmalı
Orta populasyon :4-30 ergin/tuzak/hafta
Kitlesel tuzaklama ( 20-40 su tuzağı /ha)
Doğal düşman salımı (Nesidiocorus tenuis, Macrolophus caliginosus)
Azadirachtin veya Bacillus thuringiensis (1-3 hafta)
Bulaşık bitki kısımları ve bulaşık meyvelerin imhası
Seradaki giriş, havalandırma açıklıkları zararlının giremeyeceği meshte tül ile kapatılmalı
Yüksek populasyon:>30 ergin /tuzak/hafta
Kitle tuzaklama ( 20-40 su tuzağı /ha)
Bacillus thuringiensis kullanımı
Ek olarak Indoxacarb (maksimum 6 uygulama) veya Spinosad (maksimum 6 uygulama) kullanılır.
Bulaşık bitki kısımları ve bulaşık meyvelerin imhası
Seradaki giriş, havalandırma açıklıkları zararlının giremeyeceği incelikte tül ile kapatılmalı
Kimyasal mücadele:Geçici olarak önerilebilecek ilaçlar:
Larva:
Bacillus thurigiensis var Kurstaki
Spinosad
Indoxacarb
Lufenuron
Ergin:
Deltamethrin
Zararlının Abamectin, cartap, permethrin ve deltamethrine karşı dayanıklılık geliştirdiği, kayıtlıdır .
Sürvey
Zararlının Türkiye’deki varlığını saptamak için feromon tuzaklar kullanılacaktır.
Bir feromon kapsülü 6 hafta etkilidir.
Domates dışında diğer Solanacealerde de zarar yaptığı için patlıcan, patates, biberde de gözlem yapılmalıdır. Tarlada ya da serada bitki gözlemlerinde ise tarlayı yada serayı temsil edecek şekilde 1 dekarlık alanda en az 100 bitki incelenir zararlının oluşturduğu galerili yaprak ve galerili meyvelerde larva aranır. Anlatılan özellikleri taşıyan larvalar kültüre alınarak ergini elde edilir. Tuzaktaki ve bitkiden elde edilen erginler teşhis için Enstitüye gönderilmelidir.