Bu makalede domates yetiştiriciliğinde karşılaşılabilecek önemli sorunlardan biri olan fungal hastalıklar konusu üzerine eğileceğim. Fungal hastalıkların ortaya çıkma nedenleri ve alınması gereken önlemler üzerine vereceğim bilgiler kaliteli domates üretimi için bir rehber olacaktır diye umuyorum. Ayrıca domateste görülen fungal hastalıklardan erken yaprak yanıklığı (karaleke) ve kurşuni küf hakkında temel bilgileri de bu sayımızda sizlerle paylaşacağım.
Domateste fungal hastalıklar hemen her dönemde etkili olabilmektedir. Fungal hastalık etmenlerinin büyük bir bölümü toprak kaynaklıdır ve bunlar toprakta hasta bitki artıklarında kalabilmekte ve sonraki yılda hastalık artışına neden olabilmektedir. Fideleri etkileyen bazı fungal etmenler hastalıklı fideler yolu ile tarla veya seralara taşınarak buralara hastalığı bulaştırmakta veya var olan hastalığın yoğunluğunun artmasına neden olmaktadır. Aynı yerde yapılan sürekli yetiştiricilik de toprak kaynaklı fungal hastalıkların yoğunluğunu artırmaktadır. Bu nedenle olabildiğince ekim nöbeti uygulanmalıdır.
Ekim nöbeti için de farklı familyalara ait bitkiler seçilmelidir. Kullanılan fidelik toprağının veya torfun hastalıklar bakımından temiz olmasına özen gösterilmelidir.
Önlem olarak fidelik toprağının PCNB (Penta Cloro Nitro Benzen) içerikli ilaçlarla ilaçlanması önerilmektedir. Fideliklerin bakır, maneb, zineb, propineb veya captan etkili maddeler içeren ilaçlar ile ilaçlanması da olumlu sonuç verebilmektedir. İleri devrelerde uygulanacak fungusitlerin, yaprakların iki yüzeyi ile de temas etmesi sağlanmalıdır. Çok sıcakta uygulanan fungusitler, bitkilerde stres koşuları yaratarak istenmeyen zararlanmalara yol açabilmektedir. Mümkün olduğu kadar fungusitler başka ilaçlarla ve yaprak gübreleri ile karıştırılmadan tek başına uygulanmalıdır. Fungusitlerin özellikle yaprak gübreleri ile karıştırılması olumsuz etkilere neden olabilmektedir. Bakırlı ilaçların yüksek dozda verilmesi durumunda özellikle genç bitkiler üzerinde olumsuz etkiler yarattığı unutulmamalıdır.
Bakır içerikli ilaçlar soğuk ve nemli koşullarda kullanıldığında olumsuz etkiler daha şiddetli olmaktadır. Genel olarak hastalıklarla etkin ve ekonomik bir mücadele yürütebilmek için hastalık etmenleri bakımından temel bilgilere sahip olmak gerekmektedir. Bu genel bilgiler de hastalık etmenlerinin yaşam döngüleri, bitkilerde oluşturdukları hastalık belirtileri ve mücadele yöntemleri olarak özetlenebilir. Fungusların spor yaymaları genellikle sabah 06.00 ile 10.00 saatleri arasında olmaktadır. Geceleyin yapılacak havalandırmalar, bu nedenle çok etkili olmaktadır. Seralardaki havalandırmanın etkili olabilmesi için üsten havalandırma şarttır. Ancak bu şekilde havalandırmada sera nemini düşürmek mümkün olmaktadır. İlaçlama için en uygun zamanlama da sporların yayılmasından önceki zamandır.
Yani sabah saat 06.00’dan önceki uygulamalar veya akşam saatindeki uygulamalar
daha etkili sonuç vermektedir. Yürütülecek olan ilaçlı mücadelenin yanı sıra toprak solarizasyonu da çok ekonomik, etkili ve çevreye zarar vermeyen bir mücadele yöntemidir. Bu yöntemi uygulayarak güneş enerjisinden elde edilen ısı, toprakta bulunan pek çok hastalık etmenini öldürmekte veya zararını, önemli ölçüde azaltmaktadır. Özellikle seralarda, sıcak mevsimlerde ve üretimin yapılmadığı zamanlarda birkaç hafta süresince uygulanan solarizasyon sonucunda toprağın 20 cm. derinliğine kadar olan kısmındaki; başta Fusarim solgunluğu, Vertilisyum solgunluğu, Rhizoctonia, Phytophthora kök çürüklüğü ve Nematodlar olmak üzere hastalık etmenlerinin büyük bir kısmını zararsız hale getirmek mümkündür.
Solarizasyon uygulaması
Toprak, bitki artıklarından temizlendikten sonra kuru ise doyum noktasına kadar sulanmalı ve tava geldikten sonra çok iyi işlenmelidir. Toprak iyi işlenmediği takdirde toprak içinde oluşan boşluklar, ısının iletilmesini engeller. Damla sulama sistemini kurup arada bir sulama yapmak da solarizasyonun etkisini arttırır.
Sulamadan, toprak işlemeden ve damla sulama sistemini kurduktan sonra toprağın üzeri açık kalmayacak biçimde plastik örtü ile kaplanmalıdır. Kullanılacak olan plastik örtü temiz ve 0,5-4 mm kalınlığında olmalıdır. Plastik örtünün kenarları dikkatlice toprağa gömülüp ısı kaybı engellenmelidir. Etkili bir solarizasyon için toprağın en az 6-8 hafta plastik örtü ile kapatılması gerekmektedir.
ERKEN YAPRAK YANIKLIĞI
(KARALEKE)
(Alternaria solani= A. Tomatophilai) Domateste görülen diğer Alternaria türleri; Alternaria alternata f. Sp. Lycopersici, Alternaria porri, Alternaria tomato.
Bu etmen toprakta ve bitki artıklarında barınır. Rüzgarlarla ve yağmurla yayılır. Tohumla da taşınır. 25-28 derece sıcaklıkları, yüksek hava nemini, çiğ ve çok hafif yağmurlu havaları sever. 18- 30 dereceler arasındaki sıcaklıklarda da etki gösterebilir. Bitkilerin yetersiz beslenmesi hastalığı teşvik eder.
Belirtiler
Seralarda belirtiler genellikle kenarlardan başlar. Çoğu zaman yaşlı bitkilerde görülür. Fideliklerde görüldüğünde kotiledon yapraklar (çanak yapraklar), gerçek yapraklar ve sap üzerinde koyu renkli lekelerin oluşmasına neden olur. İlk önce alt yapraklardan başlayan hastalık, uygun koşullarda, giderek tüm yapraklara ve meyvelere sıçrar.
Yapraklarda hedef tahtasını andıran, iç içe geçmiş halkalardan oluşan dairesel lekeler bu hastalığın tipik belirtilerinden biridir. Yaprak damarları ve yaprak iskeleti üzerinde, merkezleri gri olan kahverengi lekeler de görülebilmektedir. Bazen de gövdede, dairesel halkalar içeren, küçük, uzun, kahverengi lekeler de görülebilmektedir.
Meyvede; çanak yapraklarda nekrozlar (ölü dokular), sapa yakın kısımda üzeri siyah küflü içe çökük lekeler oluşabilir. Ayrıca bu hastalık meyve renginin oluşmasını olumsuz etkiler.
Mücadele
İlaçlı mücadele ile hastalığın kontrol edilmesi mümkündür. Hastalığın kontrolü için kontakt etkili mildiyö ilaçları kullanılmalıdır. Folpet, Mancozep, Maneb ve Chlorothalonil gibi etkili madde içeren fungusitler kullanılmalı ve hava nemi yükseldikçe ilaçlama tekrarlanmalıdır. Mümkün olduğu kadar, hastalık görülmeden önce belirli aralıklarla koruyucu ilaçlamalar yapılmalı veya en geç, belirtiler görülür görülmez ilaçlı mücadeleye başlanmalıdır.
KURŞUNİ KÜF
(Botrytis cinerea)
Bu etmen, toprakta ve bitki artıklarında barınan bir etmen olup, çok yaygın ve polifag bir fungustur. Genellikle bitki dokusuna, daha önce zarar görmüş veya ölmüş yüzeylerden girebilmektedir. 18-23 dereceler arasındaki sıcaklıkları ve yüzde 95 nem koşullarını sever.
Belirtiler
Bitkinin tüm toprak üstü organları bu hastalıktan etkilenir. İlk bulaşma genellikle çiçeklerin taç yapraklarından olur. Buradan beslenerek çoğalan mantar, başta meyveler olmak üzere diğer kısımlara dağılır. Genellikle meyvelerde görülür. Meyve sapında üstü gri, küflü, esmer lekeler oluşturur. Aynı salkımdan alınan sağlam meyvelerde de spor bulunduğundan hasat sonrasında bu meyvelerde de çürümeler görülür. Yaprakçıklarda açık kahverengi ve büyük boyutta dairesel lekelerin meydana gelmesine neden olur. Yaprak ucundan başlayan yanıklık biçiminde lekeler ve yine yaprak iskeleti üzerinde gri tüylü koyu kahverengi lekeler meydana getirir. Çiçek ve çiçek saplarında esmerleşmeler görülür. Çiçek dökülmesi bu hastalık için, tipik bir belirtidir. Gövde üzerinde bazen de bej renkli çürümeler oluşur. Meyvede yarı saydam-beyaz halka biçiminde lekelerin görülmesi ve meyvede gri renkli küfle kaplı yumuşak çürüklüklerin oluşması ve ayrıca kök boğazında ıslak, kahverengi çürüklüklerin meydana gelmesi de bu hastalığın belirtileri arasındadır.
Mücadele
Seralarda önlem olarak havalandırma yapılmalı ve antifog plastik örtü malzemeleri kullanılmalıdır. Bitkileri yaralamaktan kaçınılmalıdır. Etkin mücadele için dönüşümlü olarak iki grup fungusit kullanılmalıdır. Birinci grupta Chlorothalonil, Dichlofluanide ve Thiram içerin ilaçlar; ikinci grupta ise Benomyl, Carbendazim, Triophanate içeren ilaçlar bulunmalıdır. Ayrıca Thiram ve yine Diethofencarb + Carbendazim içerikli ilaçların karışımları da hastalığın kontrolü için iyi sonuçlar vermektedir.
Dr. M. Nevzat Alan
Ziraat Mühendisi
Kaynak: Tarla Sera