Elleri, kolları ya da ağızları olmadan böcek yakalayabilen veya etçil bir beslenme hayatı süren canlılar gerçekten var mıdır? Evet, vardır ve dünya üzerinde pek çok grup bitki kısmen ya da tamamen etobur özellik gösterebilmektedir. Olağanüstü böcek yakalama başarısı gösteren bu canlıların özel av teknikleri her zaman merakla izlenmiştir.
Böcek yiyen bitkiler olarak da adlandırılan bu bitkilerin yaprakları böceği yakalayıp sindirebilecek özellikte bir yapıya sahiptir. İbrik otu ve sinek kapan en çok bilinen böcek yeme özelliğine sahip bitkilerdir.
Peki neden bu bitkiler böcek yeme ihtiyacı hissederler? Özellikle incelendiğinde bu tür bitkilerin besin bakımından fakir topraklarda yaşadığı görülür. Yaşadıkları ortamdan alamadıkları azotu, yakaladıkları böceğin protinini sindirerek kullanırlar. Peki bu bitkiler böcek avlamadan yaşayamazlar mı? Yaşayabilirler fakat böcekle avlanmalarına kıyaslandığında gelişimleri çok daha yavaş olur. Ayrıca bitkilerde gözlemlenen bu hareket bilinçli değil, tamamen basit turgor prensipleri ile gerçekleşir.
Etobur terimi daha çok hayvanlar için kullanılan bir terim olmasının yanında günümüzde etle beslenen etobur yapıda 600 kadar bitki çeşidi bulunmaktadır. Etobur olan bu bitkiler tıpkı diğer gerçek bitkiler gibi tüm özelliklere ve donanımlara sahiptirler. Fotosentez de yapabilen bu canlılar fakir topraklardan alamadıkları bazı mineraller için böcekleri tüketirler.
Etobur bitkiler hangi şartlarda yaşarlar? Neden böcek tüketmek zorundadırlar?
Çoğu etobur bitki sulak, bataklık özelliği gösteren, toprağı az yerlerde yaşar. Bazı özelleşmiş türleri ise kayalık ve kurak yerlere adapte olmuştur. Bu bitkiler alamadıkları mineralleri alabilmek için bazı değişimlere de uğramışlardır. Diğer bitkiler gibi iletim demetlerine sahip, yeşil ve çiçekli bitkilerdir. Hatta böcekleri cezbetmesi açısından son derece renkli ve güzel kokuludurlar. Böceksiz bir yaşam gelişimleri için oldukça az değerlidir ve sağlıklı büyümeleri için bir engeldir. Bitkiler protein yapımı için gerekli azotu ve hücre duvarı için gerekli kalsiyumu sağlayabilmek için bu tür bir besin alma evrimleşmesi geçirmişlerdir. Çekirdeğin yapısına katılan fosfatı ve klorofil için gerekli demiri de sağlayarak yaşamsal faaliyetlerini sağlıklı bir şekilde devam ettirmekte ve neslini sürdürebilmektedirler.
SİNEKKAPAN BİTKİSİ
Sinekkapan (Dionaea muscipula) bitkisi etobur bitkiler arasında en çok bilinendir. Yaprakları saniyenin onda biri hızında açılıp kapanabilme özelliğindedir.
Çanak benzeri yaprakları olan, cazibeli kokuya sahip bir bitkidir. Yapraklarının yüzeyi tüycüklerle kaplıdır ve canlı bu yüzeye konduğu anda hızlıca kapanır ve içeride hapsolur.Bu bitkilerin, saniyede 200 kere kanat çırpabilen sinekleri kaslı yapıya sahip olmamalarına rağmen, nasıl bir manevra ile içeriye doğru hapsettiği hala bilim adamları için merak konusudur.
GÜNEŞGÜLÜ BİTKİSİ
Güneşgülü bitkisi de tıpkı sinekkapan bitkisi gibi yapraklarının dış yüzeyinde tüycükler bulundurur. Yuvarlak yapıdaki bu yapraklar canlı yüzeye geldiği anda yapışkan bir sıvı salgılar ve kaçmasını engelleyerek kısa sürede içe doğru kıvrılır. Yaprakların dokunaçları üzerinde nektar,yapışkan madde ve enzim salgılanır.Sinekler, böcekler hatta kelebekler bu tuzağa kolayca kapılmaktadır.Çünkü güneşgülünün dokunaçları hemen heryöne kıvrılabilme özelliğine sahiptir ve böceği hemen sarmalamaktadır.
SUİBRİĞİGİLLER
Nepenthes türü olan bu bitkilerin yaprakları dibinde su bulunan bir tüp şekline sahiptir. İçi sindirim sıvısı ile dolu sürahiye benzer bu bitkiye yaklaşan canlılar kaygan yüzeyden dolayı tutunamayarak kayar ve bu sıvı içerisine boğulurlar. İçi sindirim sıvısı ile dolu bu tuzaklar kısa sürede sineklerin hareketsiz kalmasına neden olur. Ağdamsı ve mumsu bir yapıya sahip olan bu sıvının içeriği ise tam olarak hala bilinememektedir.
Balık ‘yiyen’ bitkiler var mıdır?
Suda yüzen bir tür keseotu ( Utricularia ) supireleri
minik küçük su canlıları ile beslenmektedir. Saplarında bulunan küçük keseciklere dokunan canlı bitkiyi uyarır ve büyük bir hızla bu kesecikler açılarak su ile beraber canlıyı içerisine hapseder. Kesecikler kapandıktan sonra içeriye dolan su özel salgıbezleri ile dışarı tekrar pompalanmaktadır. Böylece kese tekrar hazır hale gelir.
ETOBUR BİTKİ GRUPLARI
• Sürahi şeklinde olan bitkiler; tıpkı sürahi gibi üstte uzun bir boyuna, altta ise balonsu su haznesine sahiptirler. Üst kısma gelen böcek nekadar çırpınsa da boyundan aşağıya doğru kayar ve balonsu haznede salgılanan enzimler tarafımdan sindirilir. Daha çok küçük böcekleri yiyebilen bu grup bitkilerin içinde bir de Raja adında, küçük fare ve bazı kertenkeleleri de yiyebilen büyük bitkiler vardır.
• Böcek kağıdı bitkileri; yaprakları üzerinde tüylere sahiptir ve bu tüyler böcekleri cezbeden parlak yapışkan sıvı salgılamaktadırlar.bu tür içerisinde Gökkuşağı bitkisi özellikle çöllerde yaşamaktadır.
• Venüs kapanı bitkileri; menteşeli bir dişliye veyahut mideyelere benzetilebilir. Orta kısımda bulunan tüylere dokunan böcek bitkiyi uyarır ve bitki hızla kapanarak arada böceği sıkıştırır. Bu böceğin sindirimi birkaç haftayı bulabilmektedir.
• Kese şeklindeki bitkiler; kese şeklinde bir yapıya sahiptir. Böcek açık kese ucuna dokunduğu anda bir basınç oluşturarak böceği emer ve kendine doğru çeker.
• Istakoz kavanozu bitkileri; Y harfi şekilli bir böcek yakalayıcısıdır. Ağız kısmında bulunan tüyler böceği çırpınsa dahi hızla aşağıya doğru iter. Y’nin alt kısmı diyebileceğimiz mide bölümünde hızla sindirilirler.