Subtropik bir meyve olan incir geniş bir ekolojik uyum yeteneğine sahiptir.Türkiye’nin her yöresinde yaygın olmakla birlikte, Ege Bölgesinin Büyük ve Küçük Menderes havzalarındaki geniş bir alanda yoğun bir şekilde yetiştirilmektedir. Türkiye taze incir üretiminin yaklaşık % 75’i ve dış satıma konu olan kuru incirin tamamı ise bu havzalarda üretilmektedir.
Bölgenin ekolojik koşullarının uygunluğu en kaliteli kuru incirlerinin yalnızca bu havzada yetişme şansına ermiştir.
Türkiye’nin yıllık 50 bin ton üzerinde olan kuru incir üretiminin, yine yılda 40 bin ton dan fazlası dış satıma gitmekte ve karşılığında 50 milyon Dolarlık döviz geliri sağlanmaktadır.
1. İKLİM VE TOPRAK İSTEKLERİ
İncir subtropik iklim bitkisidir. Buna karşın dünyanın ılıman iklime sahip bir çok yerlerinde yetişmektedir. İncir kışları ılık, yazları sıcak ve kurak yerler ister. Yıllık ortalama 18-20°C olduğu yerlerde yetişir. Meyve doğuşundan hasat sonuna kadar olan Mayıs-Ekim aylarında daha yüksek ortalama sıcaklıklar ve özellikle meyve olgunluğu ve kurutma döneminde (Ağustos-Eylül ayları) 30°C’ye kadar çıkan ortalama sıcaklıklar istenir. Bu güneşte kurutma yönünden önemlidir.
Yüksek sıcaklık kadar düşük sıcaklıkta önemlidir. En düşük sıcaklığın -9°C den daha aşağı düştüğü yerlerde incir tarımı başarılı şekilde yapılamaz.
İncir ağacının optimal yağış isteği yıllık 625 mm’dir. Yağış miktarının 550 mm nin altına düşmesi durumunda sulanması gerekir. Özellikle kurutmacılık, yönünden yağışların Kasım-Haziran aylarında olması, kurutma mevsimi olan Temmuz-Eylül aylarının yağışsız ve bulutsuz geçmesi istenir.
İlekleme döneminde esecek kuvvetli rüzgarlar ilek arısı uçuşuna ve tozlanmaya engel olacağı için uygun değildir.
Incir ağacı toprak istekleri yönünden fazla seçici değildir. Ancak kuru incir kalitesi konusu olduğunda, toprak istekleri yönünden seçici olur. Derin, kumlu-killi, yeterli organik materyal ve kirece sahip topraklar istenir.
İncir ağacı kirece zengin topraklarda iyi yetişir ve toprak tuzluluğuna az dayanıklı bir bitkidir.
İncir taban suyu 2 metreden daha yakın olan topraklarda kaliteli ürün vermez.
2. ÇEŞİT SEÇİMİ
Ticari amaçla incir yetiştiriciliği söz konusu olduğunda çeşit seçimi önem taşır.
Bahçe kurutmalık veya sofralık bir çeşitten kurulabilir. Kurutmalık çeşitte en önemli sınırlayıcı faktör iklimdir. Kurutmalık çeşitleri hem taze hem de kuru olarak pazarlama olanağı vardır.
En iyi standart ve kurutmalık çeşit Sarılop’tur. Ağaçları 7-8 metre yükseklikte, 8-9 metre genişlikte, genç yaşta dik-yayvan, yaş ilerledikçe sarkık dallı bir taç oluşturur. Birinci ürün (Yellop) meyvelerin döllenmeleri mümkün değildir.
İkinci ürün (İyilop) meyveleri esas önemli olan üründür ve mutlaka döllenmesi gerekir. Meyve ağırlığı ortalama 65 gram meyve çapı 55 milimetredir. İlk olgunlaşma Temmuz sonu Ağustos başında başlar. Hasat süresi 40-45 gündür. İyi kalitede sofralık, çok iyi kalitede standart kurutmalık bir çeşittir.
Son yıllarda taze incir tüketimi ve dış satımı da artış göstermektedir. Yeni yeni sofralık çeşit dilimleri gelişmektedir. Sofralık çeşitlerden başlıcaları Bursa siyahı, Göklop, Akça Bardakçı, Yeşil Güz, Mor Güz, Beyaz Orak, Siyah Orak çeşitleridir. Bursa Siyahı çeşidinin ambalaja ve yola dayanımının iyi olması ve dış pazarda çok iyi tutulması, Siyah Orak ve Beyaz Orak çeşitlerinin birinci ürünlerinin ilekleme gerektirmemesi ve erkenci oluşu iç ve dış pazarda geniş pazarlama olanağı bulması bakımından önemlidir.
3. BAHÇE KURULMASI
Bahçe kurmaya karar verildiğinde ilk önce bahçenin, ihata işlemi yapılır. Gerekiyorsa tesviye, drenaj vs. gibi sorunları tamamlanır.
Arazinin durumuna göre düz arazilerde KARE dikim tercih edilir. DİKDÖRTGEN dikim de yapılabilir. Meyilli arazilerde en iyi dikim şekli KONTUR dikimdir.
Dikim aralık mesafeleri 8 x 8 – 8 x 6 – 6 x 6 ve 8 x 4 metre olabilir. Kuvvetli topraklarda ağaç iyi gelişeceği için aralık ve mesafeler geniş tutulur.
4. FIDAN DIKİMİ
Dikilecek köklü fidan 1-2 yaşlarında sağlam ve gelişmiş olmalıdır. Arazi dikime hazırlandıktan sonra fidan dikilecek yerler işaretlenir.
Çukurun açımı için dikim tahtası kullanılır, böylece sıralar ve dikilen fidan daha düzgün olur. Fidan çukurunun genişliği ve derinliği toprağın zenginliğine ve yapısına bağlıdır. lyi topraklarda fazla derinlik ve genişlik gerekmez. Toprağın özellikleri kötüleştikçe çukurun derinliği ve genişliği fazla olmalıdır. Genel olarak 50 cm derinlik ve 50 cm genişlik uygundur. Fidan çukurlarının içine dışarıdan iyi kaliteli toprak ve iyi yanmış hayvan gübresi karıştırılırsa bitkinin iyi gelişmesine yardımcı olur.
İncir fidanları en uygun kış uykusu devresi (yapraksız) İlkbaharda yeniden su yürümesi arasında kalan dönemde dikilebilir. Kışı soğuk olmayan yerlerde sonbahar dikimi tercih edilir. Dikilecek fidanlarda dikimden hemen önce bir kök tuvaleti yapılır.
Daha sonra dikim tahtası yardımıyla çukura konulan fidanın güney kısmına bu fidanı bağlamak için fidan hereği konulur ve çukur keseksiz, ufalanmış iyi toprakla doldurulur. Fidanın dibine sulama havuzu yapılarak ilk can suyu verilir. Fidan hereğe ip, lastik, söğüt dalı vs. çaprazlamasına olarak 8 yapacak şekilde bağlanır.
Fidanların normal olarak dikimden hemen sonra veya sürgün vermeden hemen önce verilmek istenilen taç yüksekliğinden uçları kesilir. Fidanların taze meyve üretiminde daha önemli olmak üzere hasat, budama, ilaçlama, iliklemede kolaylık sağlanması açısından alçaktan taçlandırılmasında büyük yarar vardır.
Köklü fidandan başka çelikten de bahçe kurma olanağı vardır. Bunun için 40-50 cm uzunluğunda kesilmiş sağlıklı incir sürgünleri tutum garantisi sağlanması açısından her çukura 2 adet konularak toprak yüzeyinde 2-3 göz kalacak şekilde gömülür. Çelikten dikimler ilkbaharda ağaçlara su yürümeden hemen önce yapılır.
BAHÇELERİN BAKIMI
5.1. Toprak İşleme
İncir bahçeleri son yıllarda özellikle sulama olanaklarının olmadığı yerlerde kurulduğu için toprağın devamlı işlenerek yabani otların geliştirilmemesi yöntemi uygulanır. İncir bahçeleri sonbaharda bir ve ilkbaharda iki olmak üzere 3 kez sürülmelidir. Sonbahardaki toprak işlemesi incir hasadının tamamlanmasından hemen sonra ilk yağmurlar yağınca yapılır. Bu sürümde bahçe kesekli bırakılarak kış yağışlarının toprağa işlemesi sağlanmış olur. Meyilli arazilerde sürümler meyle dik yapılmalıdır.
İlkbahardaki sürümler toprağın havalanması yanında kışın gelişen yabancı otları yok etmek amacı ile yapılır.
Üçüncü sürüm birinci ilekleme yapıldıktan sonraki dönemde Haziran ayı içinde yapılır. Sürümden sonra tırmık, diskaro ve sürgü gibi düzleyici aletler geçirilerek kuru incir hasadı için toprak sathı düzeltilir.
5.2. Budama
İncir bahçelerinde üç budama yapılır. Birinci budama yeni dikilmiş fidanlarda ürüne yatıncaya kadar ağacın iskeletini ve tacını oluşturmak amacıyla yapılan şekil budamasıdır.
İkinci budama ürün budamasıdır. Verim çağındaki ağaçlarda şekil korumak, normal sürgün verdirmek üzere kırılmış dallar, sıklaşmış sürgünler çatal ve çapraz gelişmiş, birbirinin üstüne binmiş dallar kesilir. Hasat sırasında kırılmış ve kuru dallar ağaç yapraklı iken daha iyi görülebildiğinden, hasat sonrası ağaçta daha yaprak varken kesilerek budanır. Esas budama ise kış aylarında çok soğuk olmayan günlerde yapılır. Ürün budaması çok sert yapılmamalıdır. Aksi taktirde ağaç çok sürgüne kaçar ve verim düşer.
Üçüncü budama yaşlı ağaçların bakımı ve gençleştirme budamasıdır. Yaşlı ve bakımsız incir ağaçlarında dallarda sarkmalar olur. Ayrıca incir ağacı yazın şiddetli güneşlerinden çok etkilendiğinden dallarda güneş yanıklığı meydana gelir ve ağaçlar verimden düşer. Bu ağaçların yeniden kuvvetli sürgünler oluşturmasını sağlamak yeniden taç oluşturmak amacıyla gençleştirme (kabaklama) budaması yapılır.
Bu budamada çok kuru dallar kesilip atılır. Diğer dallar ana gövdeye yakın yerlerden kesilerek ağaca yeni sürgün verdirilir. Gelişen sürgünlerden yeni tacın oluşturulmasında kullanılacak onların bırakılıp şekil budaması uygulanarak verim alınmaya devam edilir.
5.3. Sulama
Yağışın 550 mm’nin altına düşmesi sulama yapılmasını gerektirir. Yağışın yetersiz olduğu yıllarda sulama olanağı olan düz arazilerde kış aylarından itibaren meyve olum öncesine kadar düzenli olarak sulama yapılmalıdır. Özellikle son yıllarda incirin yetişme alanları dağlık ve meyilli arazilere kayma gösterdiğinden buralara 600 mm’ lik yağışlarda bile toprak tutulması zor olduğundan böyle arazilerde toprak-su muhafaza tedbirleri mutlaka yerine getirilmeli, kış yağmur sularının akışını önleyecek sürüm yapılmalı, toprak yüzeyinde bitki örtüsü meydana getirilmelidir. Ağaç diplerinde havuzlar yaparak yağış sularının akışını önleyerek toprağa işlemesi sağlanmalıdır.
5.4. Gübreleme
Bitkinin besin maddesi ihtiyacı en sağlıklı olarak ağaçların gelişme ve ürün durumlarının izlenmesi ve toprak analizleri ile ortaya çıkabilir.
Azot, bitkinin vegetatif gelişmesini yani yaprak sayısını ve sürgün uzunluğunu arttırır. Sonuçta meyve sayısını arttırır. Ancak tek taraflı azotlu gübreleme ile sürgün uzunluğu ve meyve sayısı arttırılırsa bu kez kalite düşer.
Fosfor, bu besin maddesi incirde meyve iriliğini olumlu yönde etkiler. İncir yetiştiriciliğinde irilik aranan en önemli özelliktir.
Potasyum ise meyve kalitesi ve ürün miktarı üzerine etkili olmaktadır. Potasyum, meyvelerin güneş yakmasından zarar görmelerini azaltır, açık kabuk rengine sahip daha yumuşak kuru incir meyvesi elde edilmesine yardım eder.
İncir bahçelerinde dengeli ticari gübre uygulaması yanında çiftlik gübresi ve yeşil gübre uygulamasında çok büyük yarar vardır.
6. İLEKLEME
Ege Bölgesinde yaygın olarak yetiştirilmekte olan Sarılop ile birçok çeşitte olmak üzere, Bursa yöresindeki Bursa Siyahı, incir çeşitlerinden meyve elde edebilmek için mutlaka döllenmesi gereken incirler grubundandır.
Erkek incir (ilek) ağaçlarında bir yıl boyunca 3 meyve bulunur. Bu meyvelerde “ilek sineği” olarak adlandırılan arıcık (Blastophaga pneses L.) hayatını devam ettirir. Haziran-Eylül ayları arasında “EBE” meyvesi, Eylül-Mart ayları arasında “BOĞA” meyvesi, Mart-Haziran ayları arasında “İLEK” meyveleri görülmektedir.
İşte meyve vermesi için mutlaka döllenmesi gereken dişi incirlerin en önemli meyve ürünü olan İyilop’ların (yaz ürünlerinin) döllenmesi amacıyla İyiloplarla aynı zamanda olgunlaşan erkek incirlerin ilek meyvelerin erkek incirlerin ilek meyvelerinin içlerindeki arıları ile birlikte dişi incir ağaçları bırakılması şeklinde yapılan işleme İLEKLEME, bu amaçla kullanılan erkek incir meyvelerine ILEK denir.
Arıların erkek incirlerin polen taşıyan ilek meyvelerinden dişi incir meyvelerine polen taşıması şeklindeki ilekleme işlemi genellikle Haziran ayı içerisinde yapılır. Yeni doğmuş incir meyveleri yaklaşık 10.0 mm çapa girdiklerinde döllenmeye uygun (reseptif) haldedir.
Erkek incirlerde arı çıkışı başlar başlamaz tozlanmada (ileklemede) kullanılmaya hazır durumdadır. Olgun ilek meyvelerinden 4-6 gün süreyle ilek sineği çıkışı olur. Daha sonra kuruyup buruşan bu ilek meyveleri incir için birçok zararlı ve hastalık etmenlerin barınmasına yol açacağından toplanıp imha edilmesi gerekir.
İkileme işlemi sabah erken, havanın serin ve sakin olduğu saatlerde yapılmalıdır. İlekler bataklıklarda yetişen kova (Cyperacae) adı verilen bitkilere dizilerek ağaçlara asılır. Ağaçlara verilecek ilek miktarı ağacın büyüklüğüne göre değişmekle beraber 20-25 kg kuru incir elde edilen bir ağaca 750-1000 gr ilek meyvesi asılır. Sürgünlerde farklı zamanlarda meydana gelmiş meyveleri döllemek üzere normal koşullarda bir hafta arayla 2 kez ilekleme yapılması gereklidir. Hava şartlarının, ilek meyvesine bağlı olarak ilekleme işlemi 3-4 kez de tekrarlanabilir. Ilk ilekleme işleminden 40-42 gün sonra iyilop meyvelerinde taze olgun meyveler görülmeye başlar.
8. HASAT, KURUTMA VE DEPOLAMA
8.1. Hasat
8.1.1. Taze İncir Hasadı
Ülkesel ve uluslararası ulaştırma olanaklarının artması, ambalajlamada görülen hızlı gelişme, taze meyveye olan talep artışı gibi nedenlerle iç ve dış pazarlara taze incir gönderilmesi son yıllarda hızlı bir gelişme göstermektedir. Dış pazarlarda egzotik meyveler olarak adlandırılan aroma ve tat yönünden alışılagelmiş meyvelerden biraz daha farklı meyve türlerine karşı artan bir ilgi ve istek söz konusudur. İncir de bu meyveler arasında değerlendirilmektedir.
Meyvelerde hızlı bir olgunlaşma ve hızlı şeker birikimi incire has bir özelliktir. Hasatla birlikte taze meyvelerdeki bu değişmeler durur.
Taze meyvelerdeki bu özellik nedeniyle meyvenin hasadı tüketicinin damak zevkine göre değişmektedir.
İç piyasa için taze incir meyveleri tam yeme olgunluğunda hasat edilirken, dış piyasa için ise yola dayanması ve tüketicinin talepleri doğrultusunda tam olgunlaşmadan yani yumuşama başlamadan (ham) hasat edilir.
Hasat elle yapılır. Taze incir meyvesi avuç içiyle ezilmeye neden olmayacak şekilde kavranıp sağa-sola döndürülerek burkma ve çekme hareketiyle koparılır. Koparılan meyvelerin zedelenmemesi ve ezilmemesi için kova veya yayvan kaplar kullanılmalıdır.
Ürün sabahın erken saatlerinde, serinlikte, güneş ve sıcağa maruz kalmadan hasat edilmelidir. Toplanan ürün kısa sürede ambalajlanıp pazara sevk edilmelidir. Ambalajlamada serin ve gölge yerlerde yapılmalıdır.
Ambalaj pazarlama için çok önemlidir. Dış pazar için incirler tek sıra viyol kutularda nakledilir. İç pazar için geçmişte kullanılan 15-20 kg’lık kargı sepetler yerine tek veya 2 sıralı tahta kasalar kullanılmalıdır.
8.1.2. Kuru İncir Hasadı
Taze olarak hasat edilmeyen incirler ağaç üzerinde su kaybederler. Buruk olarak adlandırılan bu meyvelerin sap kısımlarında mantarlaşma olur ve meyveler kendiliğinden dökülür. Yere dökülen incirler her gün düzenli olarak toplanıp özel olarak hazırlanmış sergi yerlerinde kurutulur. Ağaç dibinde toplama, 8-10 kg’lık sepet, kova veya plastik kaplarla yapılır.
Ağaçtan kendi haliyle dibe düşmeyen incirlerin hasat döneminin sonuna doğru sırık veya çengel gibi yardımcı aletlerle dibe düşürülür.
Kuru incir hasadı her gün düzenli olarak yapılmalıdır. Böylece hayvan ve haşere zararlıları en alt düzeye indirilecek, son yıllarda büyük sorun olan aflotoksin olayının topraktan bulaşma olasılığı aza indirilebilecektir.
8.2. Kurutma
Ağaç altına kendi halinde düşen incirler % 25’ten fazla su içerirler. Oysa depolanacak incirlerde % 18-20 dolayında su olması istenir. Kurutmanın amacı su oranını % 18-20 ye indirmektir. Kurutma doğal koşullarda güneş altında yapılmaktadır. Yapılan araştırmalarda en kısa sürede ve en temiz kurutma, yerden 10-15 cm yükseklikte yerleştirilmiş kerevit zeminin plastik örtü ızgaradan yapılması ve küflenme yapmaması nedeniyle daha sağlıklı kurutma ortamı verir.
Toplanan incirler 2-4 gün arasında güneş altında kurur. Kuruyan incirler her gün sabah veya öğleden sonra sergiden serin saatlerde alınır.
8.3. Depolama
Bahçelerdeki sergiden alınmış kuru incirler sınıflandırılmak üzere depolara nakledilirken en fazla 40-50 kg ağırlığındaki çuvallara konulmalıdır. Temizlik açısından 25-30 kg’lık plastik kasalar en tercih edilenidir.
Kuru incirlerin fiyatlandırılması kilogramdaki meyve adedine göre yapılmaktadır. Buna karşın genelde kalitesine göre 4 grupta sınıflandırılır.
1. A Serisi (IŞMALI) incirler
2. B serisi (KÜREKMALI) incirler
3. C serisi (BALLIKARA, LEKELI) incirler
4. Hurda (ENDÜSTRIYEL) incirler
Sınıflandırılmış kuru incirler pazarlanıncaya kadar bekletildikleri depo ortamı temiz kireç badanası yapılmış, incir kurdu kelebeğinin girişini engelleyen tül gibi materyalle çevrilmiş olmalıdır. Her sınıftaki incirlerin üst üste konulma yüksekliği 40-50 cm’yi geçmemelidir. Yabancı materyalle bulaşmayı önlemek için incirlerin üzerine hafif tül gibi örtü malzemesi ile kapatılmalıdır. Kuru incir üreticisi deposunda bekleme esnasında mutlaka kirlenme meydana geleceği için en kısa sürede pazarlanmasında büyük yarar vardır.
