MERA
Tarım ve hayvancılık insanlık tarihi kadar eskidir. Çağların akışı içerisinde gerek bitkisel ve gerek hayvansal üretimde deneyim ağırlıklı gelişmeler olmuştur. Dünya nüfusunun giderek artışı gıda maddelerine olan talebi de paralel olarak artırmaktadır. Dolayısıyla insanların beslenmesinde ki temel taşlarından olan et, süt, yumurta gibi hayvansal ürünler önemini giderek artırmaktadır. Hayvansal ürün talebini karşılayabilmek için, verimlerinden yararlandığımız hayvanlardan en ekonomik besleme ile en fazla verim almak zorunluluk haline gelmiştir.
Daha fazla, daha kaliteli, daha erken ve daha uzun dönemlerde hayvanlardan verim almayı gerçekleştirmek düşüncesiyle karma yem teknolojisi 19. yüzyılda Avrupa’da, 1956 yılında da ülkemizde devlet teşekkülü ile başlamıştır. 1965 yılından itibaren özel sektöre ait yem fabrikaları kurulmaya başlamış ve 1996 yılından itibaren devletin bu sektörden çekilmesiyle birlikte karma yem üretimini özel sektör yapmaktadır.
Hayvancılık sektörünün her dalında toplam girdiler içerisinde en büyük payı yem girdileri oluşturmaktadır. İşletmeye getirilen hayvanlarda maksimum büyümeyi ve karı sağlayabilmek için hayvanlara sağlıklı bir çevreyi sunmanın yanısıra dengeli ve ekonomik bir besleme uygulanması da gerekir.
Hayvanlarımızın severek yediği kesif yemleri oluşturan temel hammaddeler nelerdir? Kesif yemler nasıl ve nerede yapılır? Ucuz ve kaliteli yemi nasıl elde ederiz? Uygun saklama koşulları nelerdir? Kendi yemimizi nasıl üretebiliriz? Gelin birlikte öğrenelim.
YEM
Yemi genel olarak şöyle tarif edebiliriz. Madde ve enerji bakımından hayvanların yaşama ve verim payı ihtiyaçlarını karşılamak amacı ile belirli miktar ve şartlarda yedirildiği zaman zararlı etki yapmayan organik ve inorganik kökenli maddelere yem denir.
1- YEMLERİN SINIFLANDIRILMASI
Yemler genel olarak 3 guruba ayrılırlar.
1.1. Kaba yemler: Sindirilebilir besin maddelerince fakir, ham selüloz bakımından zengin yem kaynaklarıdırlar. Yaş ve kuru olarak yedirilen bu yemler 5 guruba ayrılırlar
a) Samanlar: Buğday samanı, arpa samanı, yulaf samanı, fasulye samanı vs.
b) Otlar: Çayır otu, yonca otu.
c) Kök ve yumru yemler: Pancar, patates, havuç, yerelması.
d) Posalar: Pancar posası.
e) Silajlar: Mısır silajı, yonca silajı, sorgum silajı.
1.2. Kesif yemler: Sindirilebilir besin maddelerince zengin, ham selüloz bakımından fakir yem kaynaklarıdırlar.
a) Tahıllar: Bu grupta, nişasta bakımından zengin buğdaygil dane yem hammaddeleri (Arpa, buğday, mısır, yulaf, çavdar, tritikale) ile nişasta ve protein bakımından zengin baklagil dane yem hammaddeleri (bakla ,bezelye, fiğ, burçak vs.)yer alırlar.
b) Endüstri ve sanayi yan ürünleri: Başlıca 8 başlık altında incelenirler.
● Yağ endüstrisi yan ürünleri: Pamuk tohumu küspesi, ayçiçek tohumu küspesi, soya fasulyesi küspesi, haşhaş tohumu küspesi, fındık içi küspesi gibi yağ sanayi yan ürünlerini oluşturan yem hammaddelerdir.
● Şeker endüstrisi yan ürünleri: Şeker pancarı posası ve melastır.
● Nişasta endüstrisi yan ürünleri: Patates posası, hububat posaları ve glütenler.
● Fermantasyon endüstrisi yan ürünleri: Malt özü ve bira posasıdır.
● Değirmencilik yan ürünleri: Yemlik un , kepek ve kavus kepekleridir.
● Konserve ve meyve suyu sanayi yan ürünleri: Elma posası, narenciye posası ve domates posasıdır.
● Süt sanayi yan ürünleri: Yağlı ve yağsız süt tozu, peynir altı suyu.
● Et yan ürünleri: Et unu, et-kemik unu, kemik unu, kan unu ve balık unudur. Bu ürünler mezbaha, et parçalama-paketleme gibi tesislerden elde edilen yan ürünlerdir.
1.3. Yem katkı maddeleri: Renk vericiler, gritler, enzimler, antibiyotikler, tampon etkili maddelerdir. Besin maddesi olmadığı halde yemden yararlanmayı ya da elde edilen ürünlerin miktar ve kalitesini artırmak, hayvanları sağlıklı tutmak gibi çok çeşitli amaçlarla yemlere katılırlar.
Yemler, içerdikleri besin maddeleri bakımından faklılıklar taşıması, bir kısmının sindirim organlarında çok çabuk sindirilirken bir kısmının sindiriminin hem az hem de yavaş olması sebebiyle, çeşitli yem hammaddelerinin bir araya getirilmesiyle karma şeklinde hazırlanırlar.
2. KESİF YEM
Halk arasında sanayi yemi, fabrika yemi veya karma yemi olarak bilinen kesif yem: Sindirilebilir besin maddelerince zengin ham selüloz bakımından fakir birden fazla hammaddenin belirli oranlarda karıştırılmasıyla elde edilen yemlerdir. Kesif yemler; hayvanın yaşı, türü, cinsi, verim yönü ve miktarı belirlenerek hazırlanırlar.
2.1. Kesif yem yapımında kullanılan hammaddeler
Kesif yem yapımında kullanılan başlıca hammaddeler;
2.1.1. Enerjice zengin yem kaynakları: Mısır, arpa, sorgum, yulaf, çavdar, buğday,triticale gibi tahıl taneleri ile buğday, arpa, mısır, çavdar kepekleri gibi değirmencilik yan ürünleri, melas gibi şeker sanayi yan ürünü ile bitkisel ve hayvansal kaynaklı yağlar, yaygın olarak kullanılan enerjice zengin yem kaynaklarını oluştururlar.
2.1.2. Proteince zengin yem kaynakları: Pamuk tohumu küspesi, ayçiçek tohumu küspesi, soya fasulyesi küspesi, yer fıstığı küspesi, fındık içi küspesi ve keten tohumu küspesi gibi yağ sanayi yan ürünleri, ile balık unu gibi hayvansal kökenli yemlerdir.
a- Soya fasulyesi küspesi b- Ayçiçek tohumu küspesi
2.1.3. Kombine yem kaynakları: Fiğ, bakla, bezelye, mürdümük, burçak soya fasulyesi, gibi baklagil tanelerini kapsar. Bu yem kaynakları hem protein hem de enerjice zengindir. Ancak hayvan sağlığını bozan bazı antibesinsel maddeler içermeleri, özellikle tek mideli hayvanlar (kümes hayvanları ve diğer tek midelilerde at, katır, vs.)’ın beslenmesinde doğrudan kullanımlarını sınırlamaktadır. Bu yem kaynakları kaynatma, haşlama, kızartma, kavurma gibi özel işleme tabi tutularak güvenle kullanılırlar.
2.1.4. Yem katkıları: Vitaminler, mineral maddeler, tuz, antibiyotikler, antioksidanlar da karma içerisine ek olarak dahil edilirler.
Ülkemizde hızla yayılan ve gelişen yem sektörü içinde yem fabrikalarının önemi büyüktür. Ülkemizde 2003 yılı verilerine göre yaklaşık 6.284.000 tonyem üretimi yapılmıştır.
3. YEMLERİN AMBALAJ ETİKETİNDE BULUNMASI GEREKENLER
Yemlerin ambalaj etiketinde şu hususların bulunması gerekir.
– İmalatçı veya satıcının açık adresi,
– Varsa firmanın amblemi ve telefon numarası,
– Yemin adı, imal tarihi, son kullanma tarihi ve kullanım süresi,
– Beyan edilen temel besin maddelerinin en az ve en çok oranları ile beyanın tarih ve numarası,
– Ambalaj içindeki yemin net ağırlığı,
– Kullanma ve muhafaza bilgileri,
– Parti numarası,
– Yemin muhtevasında hayvan sağlığı ve verimle ilgili kullanımını sınırlayıcı maddeler varsa bunun hakkında uyarıcı veya eğitici bilgiler.
Ambalajsız satışlarda ise, 100kg dan fazla olan satışlar için satıcının alıcıya garanti belgesini vermesi zorunludur.
4. İNCE ve PELET YEM
İnce yem, karıştırma ünitesinden çıkan satışa hazır yemlerdir. Pelet yem ise, karıştırma ünitesinden çıkan ince yemler üzerine melas, yağ, su buharı, hemiselüloz, sodyum bentonit ve süt tozu katılarak uygun ısıdaki pelet makinelerinde ihtiyaca göre farklı ebatlarda rulo şeklinde preslenerek elde edilen yemdir. Pelet makinelerinden çıkan yemler ambalajlamadan önce bozulmasına mani olmak için önce soğutuculardan geçirilir. Karma yemin peletlenmesindeki amaç ince öğütülmüş ve çoğu kez bu haliyle kolay tüketilemeyen yemleri iri granüller haline getirip daha hoş koku ve tat kazandırarak tüketilmelerini sağlamaktır.
Pelet yemler ince yemlere göre daha pahalı olmasına rağmen avantajları daha fazladır.
– Pelet yemler toz yemlere göre taşınması ve depolanması daha kolaydır.
– Uygun depo koşullarında toz yemlerden daha fazla süre bozulmadan saklanabilirler.
– Hayvanın kesif yem içerisindeki lezzetsiz yem maddelerini seçmesine engel olur bu da alınan her lokmanın dengeli bir diyet olmasını sağlar.
– Melas yada yağ ilavesi ile yapılan pelet yemler hem enerjice zenginleştirilmiş olur hem de aroması ve kokusu hayvana daha hoş geleceğinden yem tüketimini artırıcı etki gösterir.
5. KALİTELİ BİR YEMDE OLMASI GEREKEN ÖZELLİKLER
– Yem hayvana hangi amaç için veriliyorsa o amaca ulaştıracak tüm besin maddelerini gerekli miktarlarda ihtiva etmelidir.
– Vücutta kolay sindirilebilecek hammaddeler kullanılmalıdır.
– Karışım tam homojen olmalıdır. 1 ton yemdeki hammaddeler 1kg da hatta 10gr da da aynı olmalıdır.
– Lezzetli olmalıdır. Hayvanlar başlangıçta bazı yemleri severek tüketirler, bazı yemleri de sınırlı tüketip yemin önemli bir kısmını artırırlar. Lezzetsiz gibi görünen bu yemler belirli bir alıştırma dönemine tabi tutulur. Bu dönem sonunda hayvan yemi yiyorsa lezzetli, reddediyorsa lezzetsiz kabul edilir.
– Bileşimleri değişken olmamalıdır. Bugün üretilenle üç ay sonra üretilen yem aynı kalitede olmalıdır.
– Kullanılan tüm hammaddeler taze olmalıdır. Hammadde bayatladıkça besin değeri azalır, kalitesi bozulur, küflenen hammaddeler zehirlenmelere sebep olabilir.
– Yemin kendiside küflenmemiş, kokuşmamış ve etiketindeki üretim tarihi üzerinden fazla zaman geçmiş olmamalıdır.