Türkiye sofralık zeytin ihracatı konusunda yakın zamana kadar en büyük pazarları olan Romanya ve Bulgaristan’da tüketicilerin iri taneli zeytine yönelmesi nedeniyle her geçen yıl kan kaybediyor.
Romanya’daki sofralık zeytin ithalatının tamamına yakınını 35 Türk iş adamı gerçekleştiriyor. Kardeşlerden biri Türkiye’den sofralık zeytin ihraç ederken, bir diğeri Romanya’da ithalatçı konumunda. Tüketici talebindeki değişim iki kardeşin arasındaki ticareti durma noktasına getirdi. Romanya’daki Türk zeytin ithalatçıları, Türkiye’den ithalat yerine Yunanistan’dan ya da Mısır’dan sofralık zeytin ithal eder konuma geldi.
2001 yılında Romanya’nın sofralık zeytin ithalatının yüzde 90’ını karşılaşan Türk zeytincilik sektörü sonraki yıllarda sürekli gerileyerek 2016 yılında yüzde 22’ye kadar indi. Romanya 2000’li yıllarda Türkiye’nin sofralık zeytin ihracatı yapan birinci ülke konumundayken, bugün Almanya ve Irak’ın ardına düşmüş durumda.
Sofralık zeytin ihracatında 2000’li yıllarda Türkiye’nin ikinci büyük ihraç pazarı olan Bulgaristan’da da benzer bir durum yaşanıyor. 2009 yılında Bulgaristan zeytin ithalatının yüzde 58’ini Türkiye’den yaparken, 2016 yılında bu oran yüzde 17’ye gerilemiş durumda. 2009 yılında Türkiye, Bulgaristan’a 17,5 milyon dolar sofralık zeytin ihraç etmişken, 2016 yılında 4 milyon 300 bin dolara kadar geriledi.
Türkiye’den sofralık zeytin ithalatını durduran Romanya’daki Türk zeytin ithalatçıları Yunanistan ve Mısır’a yöneldi. 2001 yılında Romanya’nın sofralık zeytin ithalatı 18 bin ton seviyesinde iken bu ithalatın 16 bin tonunu Türkiye’den yapan Türk işadamları, Romanya’nın zeytin ithalatı 2016 yılında 36 bin tona çıkarken, bu ithalatın 18 bin tonunu Yunanistan’dan, 7 bin 500 tonunu Mısır’dan yaptı. Türkiye, 7 bin 970 tonluk ihracatla pazar payında yüzde 22’ye geriledi.
Ege Zeytin ve Zeytinyağı İhracatçıları Birliği Yönetim Kurulu Üyesi M. Kadri Gündeş, Romanya’da refah artışı sonrasında Romen tüketicilerin iri taneli sofralık zeytine yöneldiğini, Türk zeytin ihracatçılarının bu ürünü Türkiye’den temin edip gönderemediğini, bu nedenle Türkiye’nin Romanya’ya sofralık zeytin ihracatının sürekli gerilediğini kaydetti.
Türkiye’de zeytinyağı üreticisine Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının 80 kuruş prim verdiğini ancak sofralık zeytin üreticisine prim vermediğine dikkati çeken Gündeş, “Türkiye, son 15 yılda zeytin ağacı varlığını 90 milyondan 177 milyona çıkardı. 2023 yılında 650 bin ton zeytinyağı üretimiyle dünya ikinciliğini, 1 milyon 200 bin ton sofralık zeytin üretimiyle dünya liderliğini hedefliyoruz. Bu ağaçların katma değere dönüşmesi için zeytin danesine de prim verilmeli. Avrupa Birliğinde zeytinyağı üreticisine kilogramda 5 TL’nin üzerinde prim veriliyor. Türk zeytinyağı üreticisine kilogramda 2.5 TL, zeytin üreticisine ise kilogramda 50 kuruş prim verilmeli. Sofralık zeytin ihracatı konusunda Ekonomi Bakanlığı ihracatçıya verdiği teşviki arttırmalı. Bu gerçekleştiği takdirde üretici zeytin bahçelerine daha fazla yatırım yapabilecek, iri taneli zeytin üretimine yönelecek bu sayede Türk ihracatçısı ihraç pazarlarını kaybetmeyecek” şeklinde konuştu.
Türkiye, 2016/17 sezonunun geride kalan 10 aylık döneminde 51 bin 80 ton sofralık zeytin ihraç ederek 96 milyon 525 bin dolar döviz elde etti. 2015/16 sezonunun aynı döneminde ise Türkiye 50 bin 319 ton karşılığı 104 milyon 489 bin dolarlık zeytin ihraç etmişti. Sofralık zeytin ihracat ihracatı miktar bazında yüzde 2 artarken, değer bazında yüzde 6 geriledi.
Sofralık zeytin ihracatının 78 milyon dolarlık dilimini siyah zeytin oluştururken, yeşil zeytin ihracatı 18 milyon 524 bin dolar oldu. Siyah zeytin ihracatında ilk üç ülke; 26 milyon dolarla Almanya, 16 milyon dolarlık tutarla Irak ve 7 milyon dolarlık ihracatla Romanya şeklinde sıralandı.
Yeşil zeytin ihracatında ise; Irak 5 milyon 159 bin dolarla birinci sırada yer alırken, ikinci 4 milyon 672 bin dolarla Almanya ve 2 milyon 595 bin dolarla Amerika Birleşik Devletleri oldu. Türkiye, 91 ülkeye siyah zeytin, 77 ülkeye ise yeşil zeytin ihraç etmeyi başardı.