Kullanım Alanları ve Kompozisyonun Kalite Özellikleri
Bitkilerin belli gereksinimleri vardır ve yetiştiriciler bu gereksinimleri yetiştirme teknikleri ve onlar için en uygun hale getirilmiş ölçümleri yardımıyla karşılamak ister. Yetiştirici kendi tecrübelerine dayanarak bir yetiştirme ortamının nasıl bir kompozisyonda hazırlanması gerektiğini bilir. Yetiştirme ortamı hammadde ve katkı maddeleri sağlayan firmalar, ortamının özelliklerini geliştirmek için ürünlerinin farklı özelliklerini ön plana çıkarırlar. Ve böylece ürününün kalitesini vurgular. Ancak bundan önce “Kalite” ne anlama gelir ve nasıl elde edilir soruları yanıtlanmalıdır.
Zayıf, adi, iyi, uygun veya üstün gibi sıfatlar kaliteyi tanımlamada sıklıkla kullanılan göreceli tanımlardır. Belirli ürün isteklerine göre substrat kalitesi ölçülemiyorsa kullanılan bu sıfatlar anlam ifade etmemektedir. Bu anlamda kaliteyi tanımlamak, ulusal kalite kriterlerine dayandırıldığında zorlaşmaktadır. Bu sebepten dolayı uluslar arası bazda kalite, özellikler ve ihtiyaçların karşılaştırılması için adım atılmıştır. Avrupa standartlarında en önemli kimyasal ve fiziksel özelliklerin belirlenmesinden bu yana, bu metotların pratik anlamda kullanımlarıyla ilgili bir anlaşma sağlanamamıştır. Ancak yetiştirme ortamlarında pazarın şeffaflığı arttırılmıştır.
Bahçe Bitkilerinde Yetiştirme Ortamının İhtiyaç ve Özellikleri
Kullanılan alana bağlı olarak yetiştirme ortamının uygunluğu ve koşulları kalite olarak ifade edilir. Örneğin yapışkan özellikteki siyah torf (yüksek oranda ayrışmış bataklık torfu içerir) bloklama sistemi için uygundur ve bu alandaki kullanımlar için yüksek kaliteli olarak nitelendirilmiştir. Ancak orkide yetiştiriciliğinde havalanma kapasitesi düşük ve kararsız yapısı nedeniyle böylesi bir torf kalitesinden söz etmek mümkün değildir. Bu açıdan ihtiyaçlar kalitenin belirlenmesinde daha ön plana çıkmaktadır.
Bilgisayar kontrollü sulama ve gübreleme programları, dikim makineleri, hasat robotları, iklim kontrollü seralar gibi modern tarımın yaygınlaşması ile kalite güvenceli yetiştirme ortamlarına ihtiyaç duyulmaktadır. Bununla beraber üreticiler özel firmaların ihtiyaçlarına göre hazırlanan standart ya da özel karışım yetiştirme ortamlarının üretimi üzerine eğilmektedir. Nitelikli yetiştirme ortamlarının üretimi ve oluşumunun geliştirilmesinde istenilen yetiştirme ortamın özellikleri göz önünde tutulmalıdır. Yetiştirme ortamının bileşenlerinin bazı alt optimum özellikleri bulunmaktadır. Formulasyonun optimizasyonu için alternatif katkı maddeleri gözden geçirilmelidir.
Göz önünde tutulması gereken özellikler:
Fiziksel özellikler
* Yapı ve yapısal denge
* Toplam gözenek alanı
* Su kapasitesi
* Havalanma kapasitesi
* Hacim yoğunluk
* Islanabilirlik
Kimyasal özellikler
* pH
* Tuzluluk ve besin maddesi içeriği
* Organik madde
* Tampon kapasitesi
* Sağlığa zararlı maddeler
Biyolojik özellikler
* Zararlı ot tohumları içeriği
* Patojenler
* Zararlılar
* Mikrobik aktivite
* Depo ömrü
Ekonomik ve bitki büyüme istekleri
* Spesifik özellikler ve bu özelliklerin devamlılığı
* Ulaşılabilirlik
* Yetiştirme tekniği
* Kültür bitkisinin istekleri
* Fiyat
Torf – En önemli yetiştirme ortamı hammaddesi
Eğer uygun olmayan hammadde kullanılıyorsa, yetiştirme ortamı üreticileri ve yetiştiriciler büyük bir risk alırlar. Özellikle bu hammaddelerin kullanımı aşırı yüksek oranlarda ise, risk daha da büyür.
Yukarıda bahsedilen parametreler mümkün olan en fazla özelliği içeren yetiştirme ortamı hammaddesini ifade eder. Böylece Sphagnum torfu son yıllarda, yetiştirme ortamı üretiminde ön koşulları sağlayan kimyasal, fiziksel ve biyolojik özelliklerinden dolayı en önemli yetiştirme ortamı haline gelmiştir. Bu, torfun gübreleme ve kireçlemeden sonra en çok kullanılan yetiştirme ortamı haline gelmesindeki nedenlerden biridir. Sphagnum torfunun en önemli özellikleri aşağıda özetlenmiştir:
* Hücresel yapısı zayıftan orta dereceye kadar olan Sphagnum torfu (H1’den H5’e kadar) yüksek su kapasitesiyle birlikte havalanma kapasitesini de garanti eder. Yüksek derecede ayrışan Sphagnum torfu (H6 – H10) belirgin şekilde düşük havalanma kapasitesine sahiptir.
* Düşük pH değeri ve düşük besin maddesi içeriği ürün özel değerlerine göre bu özelliklerin geliştirilmesine izin verir.
* Torf oluşumuna bağlı olarak patojen ve zararlılardan arîdir. Aynı zamanda kontrollü üretimlerde kullanmak için uygun olarak yabancı ot tohumları da ihtiva etmez.
* İşlenmesi, damıtılması ve karıştırılması kadar kolaydır. Sağlığa zararlı olabilecek riskleri taşımaz.
* Uzun dönemde kalite özellikleri değişmez.
Torfun önemli özellikleri diğer yetiştirme ortamlarıyla yapılan karşılaştırmalarda da öne çıkmaktadır. Almanya profesyonel ve amatör yetiştiricilikte en büyük üreticidir. Torfun diğer ülkelerden özellikle Baltık ülkelerinden ithal edilmesi yönündeki eğilim şiddetli olarak artmaktadır. Örneğin Hollanda artık kendisine ait torf kaynaklarına sahip değildir. Bununla birlikte ticari dayanışma yoğun olarak torf bazlı yetiştirme ortamlarına dayanmaktadır.
Gelecek yetiştirme ortamı üretimi torf hammadde rezervlerinin korunmasında önem taşımaktadır. Bu nedenle çürüme derecesi, botanik kompozisyon, ekstrasyon metodu, üretim boyunca yapılan uygulamalar ve kalıcı kontroller öncelikli olarak düşünülmelidir.