Sığır löykozu çeşitli organ ve sistemlerin lenforetiküler dokularında neoplastik lenfosit hücre infiltrasyonları ile karakterize ve malign nitelikte bir tümoral hastalık olup, lezyonların yerleştiği oranlara göre değişen çeşitli klinik semptomlarla seyreder.Hastalığın beş farklı klinik formu bulunmaktadır.
1. Erişkin sığırlarda rastlanan ve en önemli form olan ‘enzootik viral löykozis’
2. 6 aylıktan küçük buzağılarda rastlanan ‘sporadik juvenil löykozis’
3. 2 yaşından küçük genç sığırlarda rastlanan ‘sporadik timik löykozis’
4. Genç sığırlarda görülen ‘sporadik deri löykozu’
5. İyi huylu lenfositozis
Genellikle 5-8 yaşları arasında görülen enzootik viral löykozis, ekonomik bakımdan çok önemli bir hastalıktır. Amerika Birleşik Devletleri’nde yıllık sığır löykozu infeksiyonundan dolayı süt üretiminde 1.6 milyon, lenfomalı ineklerin sürüden ayrılması ile 40.5 milyon, sperma ve embriyoların dış ticaretinde azalmalar nedeniyle 1.7 milyon dolarlık kayıp olduğu; veteriner hizmetleri için ise 0.5 milyon dolarlık harcama yapıldığı bildirilmiştir.
ENZOOTİK VİRAL LÖYKOZİS
Enzootik viral löykozis tüm dünyada yaygın olarak seyreden bir infeksiyondur. Enfeksiyon, lenfosarkoma ve lenfositozis formlarının belirli coğrafik bölgelerde ortaya çıkması nedeniyle ‘enzootik viral löykozis’ olarak isimlendirilmiştir.
Dünyada ve Türkiye’de hayvancılık sektöründe çeşitli problemler hayvan sağlığını, yetiştiriciliğini, populasyonu, elde edilecek hayvansal ürünlerin kalitesini, miktarını ve tüketimini önemli düzeyde etkilemektedir. Avrupa Birliği ülkelerinde hayvan ithali sırasında gümrük girişlerinde damızlık sığırlar löykoz yönünden taranmaktadır.
Etiyoloji: Etkeni retroviruslardan bovine leukemia virusu (BLV)’dur. Bu virus doğal şartlarda sadece sığırlar için patojen olmakla birlikte, deneysel olarak koyunlara nakledilebilir. Virus enfekte hayvanların lenfositlerine yerleşir.
Enfekte sığır hayatı boyunca virus taşıyıcısı durumunda kalabilir. Virusun hastalık yapıcı etki göstermesi, enfekte hayvanın genetik direnç durumu ve dispozisyon yaratan çevre faktörleri ile yakından ilgilidir. Hastalık iki yaşından sonra görülmeye başlar.
Virus; enfekte hayvanların kanında, tümörlü dokularında, sütünde, kolostrumunda ve idrarında bulunabilmektedir. Burun ve salya akıntısında virusun bulunmadığı, spermanın virus taşıyıcısı olmadığı saptanmıştır. Bu nedenle suni tohumlama çalışmaları risk taşımamaktadır.
Patogenez: Enzootik löykoz görülen sürüde bulaşma riski çok yüksek olmakla birlikte, klinik olayların miktarı çok yüksek değildir. Enfekte hayvanlarda infeksiyonun ortaya çıkışı genetik direnç ile ve bu direncin azalmasına neden olan gebelik, laktasyon, yem değişikliği, metabolizma hastalıkları ve büyük şirurjikal operasyonlar gibi predispozisyon faktörleri ile ilişkilidir. Virus bağışıklık mekanizması üzerine supresif etkilidir.
Semptomlar: İnkübasyon süresi genelde 4-6 yıl kadardır. Hastalık kronik etkilidir.
İlk belirti hayvanın kondisyonunun sebepsiz şekilde geri gitmesidir. Zayıflama, iştah azalması, anemi, verim azalması gibi atipik belirtiler gözlenebilmektedir. Beden ısısı genellikle normaldir. Çok hızlı seyir takip eden olgularda, beden ısısında zaman zaman artışlar olabilmektedir. Myocardda lezyon bulunmadığı sürece nabız normaldir.
Tipik belirtiler, multisentrik lenfosarkom niteliğindeki lenf yumrusu ve lenf düğümü hiperplazileridir. Derideki ve yüzeysel lenforetiküler dokulardaki şişlikler farklı büyüklüklerde ve ağrısızdır.
İç organlarda ve viseral lenf yumrularında meydana gelen tümörler yerleştikleri organlara göre farklı klinik semptomlara yol açarlar:
Abomazum duvarındaki lenfoid tümörler ülserleşirler. Buna bağlı olarak, iştahsızlık, ön midelerde atoni, sıklıkla diyare görülür. Dışkı çok sulu, yapışkan kıvamda ve kanamadan dolayı koyu renktedir.
Mediastinal lenf yumrusu hiperplazileri çok ilerlediğinde yemek borusuna basınç yapar ve sıklıkla sekunder timpani ortaya çıkar.
Boyun bölgelerindeki lenf yumrularındaki neoplastik hiperplaziler solunum güçlüğüne, hırıltılı solunuma yol açar.
Omuriliğin epidural boşluğunda gelişen tümörler paralize sebep olur.
Tanı: Prelöykotik dönemdeki hastalarda ancak serolojk testler ve kan muayeneleri ile tanı koyulabilir. Zayıflama, verim düşüklüğü, yürüyüş bozuklukları, lenf yumrusu şişlikleri ve lenforetiküler dokuların hiperplazisini akla getiren viseral fonksiyonel değişiklikler löykoz ihtimalini akla getirir.
Ayırıcı tanı: Sığırlarda lenf yumrusu hiperplazilerine neden olan diğer hastalıklar tüberküloz, aktinobasillozis, theileriozis’dir.
Aktinobasilloziste apseleşme olduğu için lenf yumrusuna punksiyon yapıldığında irin çıkmasıyla kolay ayırt edilir. Tüberküloz, tüberkülin testiyle ayırt edilebilir.Theileriozis için ise kan muayenesi yapılır.
Eradikasyon ve korunma: Klinik olarak hastalık semptomu gösteren hayvanlar, kan muayeneleri ve serolojik muayene sonuçlarına göre pozitif bulunan hayvanlar mecburi kesime sevk edilir.Portörleri ortaya çıkarmak için sürüdeki hayvanlar yılda en az iki kez serolojik muayeneden geçirilir.Sürüde iki yıl boyunca, 6 ayda bir uygulanan serolojik testlerin hiçbirinde seropozitif hayvan bulunmadığı takdirde bu sürü löykozdan ari olarak kabul edilebilir.Bulaşmaları önlemek için:
• Böceklerle sürekli olarak mücadele sağlanmalıdır.
• Aşılamalar, kan alma, çeşitli enjeksiyonlar ve operasyonlarda kullanılan cerrahi ekipman ve malzemeler her uygulama için değiştirilmelidir.
• Doğal tohumlama yerine suni tohumlama tercih edilmelidir.
• Genetik seleksiyon yapılarak, löykozlu familyalar elimine edilir.
• Orijini bilinmeyen yerden hayvan alınmaz. Hayvan alınan işletmenin löykozdan ari olduğuna dair sertifikaya sahip olması gerekir.
• Enfekte olduğu bilinen ineğin kolostrumu buzağıya içirilmez. Buzağıya sero negatif ineklerden elde edilen kolostrum verilir.
• Aşılamanın profilaktik ve terapötik amaçla kullanıldığı belirtilmektedir.
Post mortem bulgular: Viseral lenf düğümlerinde, dış lenf sistemlerinde farklı büyüklük ve sayılarda lenfoid hiperplaziler görülür. Lenf düğümleri büyümüş, sert ve açık sarı renklidir. Kesit yüzü homojen görünümdedir, korteks ve medulla seçilemez. Kesit yüzeylerinde nekroz ve kanama odaklarına rastlanabilmektedir.
Abomazum ve kalp duvarındaki neoplastik hiperplaziler, mukozalardaki ülserler kolayca fark edilebilir. Dalak genel olarak büyümüş, kesit yüzeyi grimsi renkte foliküller ile bezenmiştir. Hastalığın sinirsel şekillerinde son lumbal ve ilk sakral sinir kordonlarındaki kalınlaşmalar fark edilebilmektedir.
Yaşlı hayvanlarda multisentrik formda sağ atriumda tümör oluşabilirken, gençlerde kalp lezyonları belirli bir yerleşim göstermez.
Timus etkilendiğinde organda yaygın büyüme gözlenir.
Tümörün kesit yüzü lobüler görünümde olup, homojen, sert, beyaz veya grimsi sarı renktedir. Bazen kanama ve nekrozlara rastlanır. Özellikle gençlerde kemik iliği de etkilenebilir ve genellikle nekrozlar gelişir.
Et muayenesi ve Yasal düzenleme: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından, 23 Aralık 2011 tarihinde resmi gazetede yayınlanan ‘Sığırlarda Löykoz Hastalığına Karşı Korunma ve Mücadele Yönetmeliği’, sığırların löykozdan korunması ile ulusal bir eradikasyon programının kuralları ve koşullarını kapsamaktadır. Yönetmeliğe göre, sığırlarda löykozun varlığı ya da varlığından şüphe edilmesi durumunda özellikle lenfatik sistem ve diğer organlardaki tümörlerin varlığında derhal yetkili otoriteye bildirilmesi zorunludur.
Yine bu yönetmeliğe göre, löykozun resmi olarak teyit edildiği bir sürüdeki sığırların tamamının kesiminin öngörüldüğü durumlarda bu hayvanlar otuz gün içerisinde kesime tabi tutulur. Löykoz hastalığı tespit edilen hayvanlara ait karkaslar şarta tabi tutularak kavurma yapıldıktan sonra tüketimine izin verilir. Kesilen hayvanlara ait iç organlar ile ilgili olarak; gözle görülebilir tümör, nekroze doku gibi hastalık lezyonları bulunması durumunda iç organlar imha edilir, lezyon görülmeyen iç organlar ısıl işleme tabi tutularak tüketilebilir. Derileri ise işlenmemiş deri olarak kullanılamaz.
Sığırlarda löykozun tedavisine yönelik işlemlerin ve aşı uygulamasının yapılması yasaktır.
Araş. Gör. Bahar Onaran